ANADOLU'DA SANAT

 

Anadolu’da sanat Türkler gelmeden önce şekillenmişti.

Uzun yılar devam eden Hristiyan kültür ve sanatı vardı.

Zamanla yerli gelenek ve Anadolu Türk sentezi ile yeni gelişmeler oldu.

Anadolu’ya gelenler göçebe, yarı göçebe ve şehirliydi. Şehirliler, Orta Asya ve İran’dan gelmeydi ve belirli bir kültür ve sanat alışkanlığı vardı.

Göçebeler dokuma, dericilik ve maden işlerinde ustalaşmıştı. Bu iş dallarında İran ve İslam etkisi vardı.

Türkler üzerince en etkili olan İran sanatında; isimler, resmi dil, memurlar ve devlet işlerinde İran etkisi hakimdi.

Ayrıca bu grupta Güneyden gelen Arap-İslam Bağdat etkisi vardı.

Kuzey Doğu Anadolu / Van Bölgesinde Azerbaycan ve Kafkasya etkisi,

Klikya / Urfa Bölgesinde Suriye etkisi,

Diyarbakır / Mardin Bölgesinde Yukarı Mezopotamya ve Suriye / Irak etkisi görülür.

Batı Anadolu’ya gittikçe kültür ve sanat değişiyordu.

Osmanlı mimarisi, İstanbul, Balkan, Avrupa ve Rodos’ta daha belirgin olarak görülür.

Zamanla Avrupa’ya benzer sanat başlıyor ve Minyatür sanatı yok oluyor.

 

Anadolu’da; Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemleri farklılık gösterir.

Gerçek Osmanlı Dönemi Yıldırım Beyazıt devri ile başlar, 15., 16 ve 17 yy. da zirve yapar. 18. yy dan sonra ise Batılılaşma etkisi hakim olur.

 

İran ve Orta Asya’da mimaride Tonoz ve Kubbe Osmanlıda da tipik yapı özelliği olmuştur.

Özellikle büyük kubbe Osmanlı için tipik bir mimari özelliktir.

Ayrıca yine doğudan gelen taş oymacılığı çok tipiktir.

Çini ve seramikte İran ve Orta Asya etkisi ile yayılmıştır.

Çini sanatı özellikle 15. yy da en üst düzeye varmıştır.

Minyatür sanatı, Timur etkisi ile yayılmış ve 17  yy da zirve yapmıştır.

Resim yasak nedeniyle geç gelişmiştir. 17 yy dan sonra görülür.

Halı ve dokuma, Orta Asya kökenlidir. Özellikle Gördes Düğümü Osmanlı ve Anadolu için tipiktir.

Hat sanatı Osmanlıda zirve yapmıştır.

Eyvan, Mezopotamya işidir. İran’dan Osmanlı’ya geçmiştir.

Cami ve te medreselerdeki Taş Kapı İran işidir. Sivas ve Erzurum’da çok ilerlemiştir.

Taş işçiliğinde Kabartma olarak Ejder figürü; Çin, İran ve Osmanlıya gelmiştir.

Kartal ve Doğan; İslam mimarisinde sıktır.

Aslan ise Sasani ve ardından Osmanlıda görülür.

 

  ***

 

Osmanlıda 18.yy dan sonra Avrupa mimarisi etkisi görülür. Özellikle 18 ve 19.yy da Ermeni mimarlar Rokoko tipi mimarinin etkisinde kalarak eserler yapmışlardır. Nuruosmaniye Camii, Ortaköy Camii gibi.

Agustos 2021 

 

Kaynak: 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi Prof. Dr. Doğan Kuban