ANALİTİK DÜŞÜNCE
Analitik (Çözümleyici) düşünce günümüzde değişik sorunlara yaklaşımda kabul görmüş bir düşünce sistemidir. Bir sorunun önce bir bütün olarak ele alınmasını, sorunun değişik yönlerinin ayrı ayrı tartışmayı yanı analiz yapmayı, daha sonra ortaya çıkan analiz sonuçlarına bakarak bir sentezle önemlilik sırasına koymayı ve en sonunda buna göre çözüme geçilmesini içerir.
Bu konuya geçmeden, analitik düşünce ile yakından ilgili zeka ve akıl konusuna değinmekte yarar vardır. Zeka ve akıl birbiriyle karışan ancak özde farklı olan iki kavramdır.
ZEKA
Zeka, beynin algılama hızıdır. Bir olayı önce anlama, ilişkileri kavrama, yargıda bulunma, daha sonra açıklayarak çözme yeteneğidir.
Zeka, genellikle doğuştan gelen bir yetenektir ve ölçülebilen bir özelliktir, IQ gibi.
Zeki bireyler bilgiyi çabuk yakalama ve doğru çıkarımlar yapma yeteneğine sahiptir. Bu yetenek doğuştan gelmedir, sonradan kazanılamaz. Ancak zeki insan olmak başarı için tek başına yeterli olmayabilir.
AKIL
Akıl somut olarak ölçülebilen bir özellik değildir. Hayat ta yaşanan olaylar ve ders alınan deneyimler ile akıl giderek gelişebilir.
Akıllı bir insan, doğru ve yanlışı, gerçek ve yalanı ayırt edebilen ve doğru olanı seçen ve yapan kişidir. (Ayırt etme ve yapma ayrı işlerdir.)
Akıllı insan, olayları değerlendirebilme, fırsatları sezebilme ve görüşlerini ifade edebilme yeteneğine sahiptir
Akıllı insan ifadesi; genellikle çalışma ve öğrenme yoluyla zihnini geliştiren bir kişiyi tanımlamak için kullanılırken,
Zeki insan ifadesi ise; zihinsel netlik ile doğmuş veya doğuştan öğrenmede iyi olan bir kişiyi tanımlamak için kullanılır.
Yaşımız ilerledikçe, olgunlaştıkça aklımız da gelişir. Ama zekamız neyse odur, daha fazla gelişmez.
Akıllı bireyler doğru karar alma ve durumu rasyonel (gerçekçi) şekilde değerlendirme yeteneğine sahiptir.
Örnek olarak: bazen bir şeyi çok isteriz ama onu yapmanın veya almanın mantıksız olduğunu bilir ve kendimizi tutarız. Burada bize dur diyebilen, birçok açıdan olayı değerlendirebilen akıldır. Ve yine akıl, karar kıldığımız bu davranışların sonuçlarını da düşünüp sorumluluk almamızı sağlar.
Akıllı insan fırsatları değerlendirir. Aklımız sayesinde önümüze çıkan olayları, şansları kendi lehimize dönüştürüp bunlardan fırsatlar doğurabiliriz.
Hayatta zeki insandan çok, akıllı insan daha başarılı olur. Normal akılla düzenli ve disiplinli çalışan insan çevreye daha iyi uyum sağlar ve hayatta daha başarılı olur.
Zeka mı? Akıl mı? Akıl daha başarılıdır. Zeki bir insan çözüm üretebilir ancak, akıllı olan, ürettiğini olumlu yönde uygulama kabiliyetine sahiptir.
İki kavramın beraberliği çok özel bir durumdur. Üstün yetenekli ve başarılı insanlar bu gruptan çıkar.
Özellikle “Analitik Akıl” yeteneği olan kişi daha başarılı olur.
***
Akıl kelimesi, Arapça “Devenin ayağına bağlanan ip” anlamına gelir. Yani kontrol etme anlamında kullanılır.
Akıllı insanlar, A, B ve C grupları olarak ayrılabilir.
A akıl; başkalarının deneyimlerinden yararlanandır.
B akıl; yalnız kendi bilgi ve deneyimine güvenir.
C akıl ise hiçbir şeyden ders almaz. Sadece kendi bildiğine güvenir. İnsanların çoğu C akıl grubundadır.
Deneyimli insanlar A grubundan,
Gençler B grubundan,
Halkın çoğu ise C grubundandır.
ANALİTİK DÜŞÜNCE
İnsanlar, günlük hayatta pek çok konuda karmaşık problemler ile karşı karşıya gelebilir.
Problemleri etkili bir şekilde çözmek, zaman kazandırır, işleri kolaylaştırıyor ve daha az efor harcayarak sonuç alınmasını sağlar.
Analitik düşünce, problemlerin çözümü için iş, okul veya sosyal yaşamda daha başarılı olmayı sağlar.
Analitik düşünce için analitik zeka gerekir.
Analitik zeka, kişinin bir olay karşısında mantıklı çıkarımlar yapmasını sağlayan, pratik ve çözüm odaklı yaklaşımı içeren bir zeka türüdür.
Analitik zekaya sahip kişiler verilen bilgileri doğrudan analiz etme, anlama ve bunlardan faydalı bir sonuç çıkarma ve sentez yaparak sonuç alma konusunda yüksek bir beceriye sahiptir.
Analitik düşünce disiplini; bir problemi ya da bir konuyu tümden gelme yöntemi ile alt konulara ayırarak her bilgiyi ayrı ayrı değerlendirebilme yeteneğidir.
Matematik ile analitik düşünme becerisi doğrudan etkilidir. Matematiksel işlemlerde tümden gelim yöntemini tercih ederek tüm sonuçları birleştirip tüme varıma ulaşabilir. Bu nedenle de matematik problemleri çözerek; kavrama, olayları anlamlandırma ve analitik düşünme becerisini geliştirme imkanı bulanabilir.
Problemleri tespit etmek, alt kümelere ayırmak ve aksiyona geçmek için oldukça önemli olan analitik düşünme becerisini geliştirmenin yolu konu ile ilgili bilgi sahibi olmaktan geçer.
Kitap okumak; hayal gücünü geliştirir, kelime dağarcığını zenginleştiriyor ve zihni daha iyi çalıştırır.
Konuları birileriyle tartışma (fikir alma, münazara/tartışma, beyin fırtınası) kişiye farklı bakış açılarıyla konuyu değerlendirmeyi sağlar. Bir konuya farklı yönlerden yaklaşan grupların karşılıklı olarak ve belli kurallar çerçevesinde tartışması analitik bakış açısını geliştirir.
Sahip olunan bilgiyi analiz etmek çok önemlidir. Ortaya çıkan verilerden bir sentez oluşturulur. Sentez sonucu değerlendirip bir sonuca ulaşmak gerekir. Burada da akıl devreye girer.
Analitik düşünce, olayların önce analiz edilerek anlaşılmasını sonra doğru bir sentez yapılmasını ve çıkan sonucun uygulanmasını gerektirir. Analiz, sentez, çözüm…
Analitik düşüncede yapılacak işin kaliteli olması gerekir. Bilinçli ve istemli bir düşünme sistematiği gereklidir. Refleks, duygusal veya temelsiz yaklaşım ve bilgi hatalı sonuç verir.
Eleştirel Düşünme
Analitik düşünmenin başlıca tekniği eleştirmektir. Eleştirmek genel olarak olumsuz algılansa da aslında bir olayı olumlu ve olumsuz tüm yanlarıyla değerlendirmektir. Yani eleştirmek yalnızca olumsuzu görmek demek değildir. Eleştirerek bir problemin kaynağı tespit edilebilir. Aynı zamanda daha doğru değerlendirmeler yapabilir.
Analiz Yapma
Analiz bir konunun tek bir boyutu ile değil çoklu boyutları ile ele alınması ve değerlendirilmesidir. Böylece farklı açılardan düşünme becerisi ile konunun çok yönlü değerlendirilmesi yapılabilir.
Veri analizi yaparak problemlerin sebepleri, sonuçları tespit edilebilir, konuya ilişkin alternatif yollar geliştirilebilir. Analizle veriler daha doğru okunur, küçük parçalar değerlendirerek bütüne daha kolay ulaşılır.
Araştırma Yapma
Analitik düşünmenin en önemli tekniklerinden ve aşamalarından biri de araştırmaktır. Araştırmak, salt bilgiyi almaktan çok daha fazlasıdır. Problemin tespiti, doğru çözüm yoluna ulaşma, çözüm yolunu değerlendirme, kısacası her aşamada araştırma yapmanın büyük önemi ve payı vardır.
YORUM
Analitik yani çözümleyici düşünce, kişisel veya toplumsal eğitimin ve sorunların çözümünde başarı için vazgeçilmezdir.
Bir konuyu doğru olarak anlamak, öğrenmek, değerlendirmek ve uygulamak için “Analitik Düşünce” sistemi eğitimin ilk yıllarından başlayarak öğrenciye verilmelidir.
Analitik yani çözümleyici eğitimde matematiğin çok özel önemi ve yeri vardır. Matematik bilimlerin anasıdır. Probleme genel bakış, analız ve sentez yani sonuca gitme yeteneği verir. Matematik kafası olan öğrenci her konuda başarılı olur. O nedenle ilk ve orta eğitimde matematik eğitimi ve üniversite düzeyinde matematik üst eğitimi vaz geçilmezdir.
Öğrenci daha çocukluk yaşında gördüklerini, okuduklarını ve öğrendiklerini merak etmeli ve araştırmalıdır.
Merak bilginin doğum yeridir. Merak ve öğrenme hissi, okumayı, gözlemi, araştırmayı, tartışmayı, doğruyu bulmayı ve yeni şeyler yaratmayı uyarır.
Bu nedenle eğitimin ilk dönemlerinden başlayarak öğrencilerin pedagojik eğitim düzeyi göz önüne alınarak yaşına göre eğitilmesi gerekir.
Çocuklarda çevreye karşı merak uyandırılması ve çocuğun çevreyi veya ilgi duyduğu konuyu araştırması ve bu şekilde yaratıcı yeteneklerinin geliştirilmesi gerekir. İlerdeki yıllarda her alanda araştırmacı bilim insanı ancak bu şekilde yetişir.
Ezber bilgi ile eğitim, tartışmasız bilgi ile beyninin doldurulması öğrencinin yaratıcılığına ve ilerde kullanacakları analitik düşünce yapılarına en büyük engeldir.
Bilgi kuşaktan kuşağa artarak ve gelişerek iletilecekse, bunun temel yöntemi, öğrencilere merak uyandırma, okuma, gözleme ve araştırma sevgisinin verilmesidir. Eski bilgilerin tekrarı gelişme sağlamaz.
***
ANALİTİK DÜŞÜNCE ÖRNEKLERİ
1. Sorun nedir? Sorunu önce tüm olarak ortaya koymak. Örnek Hastalık, Evlilikte sorun, Terör, Trafik vs…
Önce Analiz…
2. Nedenlerini sıralamak.
3. Sentez yapılarak önem sırasına göre dizmek.
4. En önemlisinden başlayarak sorunları tartışmak ve Çözüm
Örnek 1: Sorun… Sağlık… Baş ağrısı…
Analiz…
Nedenler… Saçlı deri, kafa kemiği, beyin sıvısı, beyin zarları, beyin dokusu (hastalık veya travma), nörolojik hastalıklar, beyin içindeki boşluklar, beyin damarları, kafa sinüsü hastalıkları, göz hastalıkları, iç kulak hastalıkları, hipertansiyon, ilaç yan etkisi, açlık (hipoglisemi), stres…
Önem sırası… Organik hastalıklardan başlayarak nedenler sıralanır.
Sentez…
Hastanın anemnez, fizik muayene ve laboratuvar tetkikleri hiçbir önyargı olmadan en basit ön tanıdan en kötü ön tanıya kadar değerlendirilir.
Sonuçlara göre sentez yapılar. Hareket planı hazırlanır. Gereken yeni tetkikler yapılır. Karar verilir.
Çözüm…
Tanıya göre tedaviye başlanır.
***
Örnek 2: Sorun… Trafik sıkışıklığı
Analız
Nedenler… Araç fazlalığı veya önemli hatlarda yetersizliği, ana arterlerin azlığı veya yetersizliği, semtlere göre dağılımı, kavşaklar, park yerleri, duraklar, alışveriş merkezlerinin veya toplanma alanlarının dağılımı, yolların semtler göre durumu, nüfus fazlalığı ve trafik polis kadrosu ve kalitesi, trafikle ilgili kurumlar (Belediye, Karayolları, Vilayet ve Emniyet Teşkilatı) arasındaki ilişki, halkın (çocuklar dahil) trafik eğitimi ve genel kültür düzeyi, ilgili kişi veya kurumlarla ilişki olmaması gibi gibi gibi…
Sentez
Önem sırası; ilgililerin bilgi, deneyim ve önerilerine göre sentez yapılır ve sorunlar önem sırasına göre sıralanır.
Çözüm
En önemlisi veya yapılması mümkün olanla çözüme adım atılır.
